DENDE A BUTACA

FACENDO MEMORIA

Os días en que Obi-Wan-Kenobi

parou no Carballiño

Alec Guinnes no personaxe de Obi-Wan-Kenobi para "Star Wars"

Miguel Anxo Fernández

[Entre o 18 e o 27 de maio de 1985, a Thames británica rodou polas comarcas ourensáns de O Carballiño e O Ribeiro, varias secuencias do seu telefilme “Monsignor Quixote”. Esta é unha crónica daqueles días, tal como a escribín en 2001 –daí as referencias á daquela recente nas carteleiras, La amenaza fantasma-, para un proxecto de Memorias cinéfilas, que aínda permanece inédito. Velaí, só na versión galega]

Daquela poucos repararon en que o paseante das tardiñas polas rúas do Carballiño, era o mesmísimo Obi-Wan Kenobi. Non levaba barba branca nin a capa marrón coa carapucha, nin tampouco o sabre láser. Só vestía un sinxelo xersei de punto fino e un pantalón se cadra de tergal, coa cabeza coroada por unha pucha paisana e sen capar. Normal que fose con aquela roupa negra, pois non era outro que o monseñor Quixote ideado pola afiada pluma de Graham Greene. Foron días que fixeron historia na vila do Arenteiro, pode que só da esquecida polos libros, pero foron días para recordar.

De ser hoxe, cando a starwarsmanía é unha febre renovada por obra e gracia de George Lucas e La amenaza fantasma, a vila do Arenteiro encheríase de mitómanos dispostos a ver ou mesmo a tocar ao cabaleiro Jedi. Sen embargo para min, teimuda testemuña daquel transcorrer, o señor da pucha era tamén o flemático coronel Nicholson de El puente sobre el río Kwai, o fascinante príncipe Feisal de Lawrence de Arabia, o envarado emperador Marco Aurelio de La caída del Imperio Romano ou o inquietante revolucionario Yeugrav de Doctor Zhivago, outros dos personaxes rescatados de películas pegadas á miña lembranza de rapaz. E por suposto Obi-Wan Kenobi para La guerra de las galaxias. Estaba alí, como fuxido das pantallas do Alameda ou do Rivas, nas que eu soñara vibrantes imaxes como as encarnadas por aquel home.

Chamábase Sir Alec Guinnes.

A súa presenza non coñeceu nin os balbordos ruidosos nin as tracas caprichosas das estrelas do cinema. Quizais porque non facía veciñanza en Hollywood. Lucindo un apracible sorriso de setentón calmo, só un pouco cambaleante no seu camiñar de home que en tempos estivera na mesma altura física dos seus personaxes. Pode que na súa mirada quedara un chisco da soberbia que outros lle atribuían, nunha lenda negra que nacera cando a rodaxe en España de La caída del Imperio Romano. Pero non deu motivos para aseguralo. Lembro que ao rematar unha das xornadas da rodaxe na aldea do Regueiro, cando un amigo quixo tirarlle unha foto para levar como recordo, bastou cun "¡Sir Alec, please!" para que amablemente se detivese diante da máquina, co seu maletín colgando da man esquerda.

O xesto de paciencia tivo o valor engadido de se producir nunha tarde de filmación que resultara cansa e complicada, cando polo xeral traballábase a toma única. Houbera que repetir por varias veces os planos coa conversa entre os dous protagonistas e o colleiteiro amigo señor Antonio, debaixo dunha frondosa figueira ao pé da súa bodega. Aos problemas coa luz e a indecisión do actor que facía de anfitrión, engadiuse a entrada en barrena dun estrondoso tractor totalmente alleo ás cámaras e máis tarde o agudo cacarexo dun galo indiferente os reiterados "¡Silencio, rodamos!" do axudante de dirección.

O británico sobranceiro estaba no Carballiño participando en Monsignor Quixote, un telefilme de dúas horas que dirixía un tal Rodney Bennett para a prestixiosa Thames. Abofé que o realizador semellaba o menos lustroso entre os principais do equipo, sendo incluso superado en bagaxe curricular pola mesmísima cámara, que xa recollera a The Who en El muro ou a Sean Connery en Nunca digas nunca jamás. A novela transpuña a cervantina peripecia do cabaleiro Don Quixote e o seu escudeiro Sancho, ás figuras dun sacerdote vocacional e dun ex-alcalde comunista que, obrigados a prescindir das súas responsabilidades polo bispado e por unhas eleccións contrarias, percorren a España de comezos dos oitenta nun particular Rocinante a xeito de Seat 850 vermello, que rematará accidentándose ás portas do mosteiro de Oseira.

Así as cousas, entre o 18 e o 27 de maio de 1985, á parte de ter como achegado no Carballiño a míster Guinnes, con el había outros dous ilustres máis. O primeiro, por suposto, o carismático Graham Greene, un señor maior con moita aparencia de normaliño agás a súa notable estatura ao que case era imposible arrincar un autógrafo (por se non bastase con iso, atopar na vila un exemplar da novela filmada foi unha aventura estéril). A cousa do autógrafo, malia ser considerada por moitos, unha costume provinciana, era por algo tan lóxico como que da súa pluma saíran un feixe de fascinantes películas. E o segundo era o acompañante de Sir Alec na ficción, o impoñente actor secundario australiano Leo McKern, coñecido por Un hombre para la eternidad, La hija de Ryan ou mesmo Lady Halcon, entre moitas outras. Regordecho e narigón, non parecía un corpo para vestir de Jedi, pero con algúns anos menos podería ter feito un bo discípulo dos personaxes tocados pola Forza ideada polo imaxinativo Lucas.

Alec Guinnes e Leo McKern, nunha foto promocional da tvmovie

Seguín a rodaxe co delirio dun neno lambón apurando o primeiro doce do día. Desde a miña tolería cinéfila, era consciente de que tal cousa xa non volvería a repetirse. Pode que co tempo O Carballiño acollese outras rodaxes, pero intuía que nunca co pedigrí dun Alec Guinnes. Así que, ben só ou ben acompañado por amigos, roldabamos os lugares de traballo ou os arredores do cuartel xeral da produtora no Hotel Arenteiro, e unha vez ata conseguín coarme no cine Rivas durante o visionado das tomas que diariamente retornaban por avión desde Londres, positivadas pero sen son, para proxectarllas ao director e aos seus colaboradores.

Como é doado supoñer, o desembarco do equipo, pouco máis de setenta persoas entre ingleses, irlandeses e españois, revolucionou a veciñanza e disparou os comentarios. Como en Bienvenido Mr. Marshall, pero a escala modesta e coas circunstancias cambiadas. Que si deixarían millóns, que si contratarían a ducias de extras, que si... eu que sei. Pero resultou case nada. Quen sacaron algo de tallada foron os bares e algúns restaurantes, sobre todo o desaparecido Chez Richard, que estaba na actual rúa Rosalía de Castro carballiñesa, no primeiro andar dun edificio baril de finais do XIX, promovido polo facendado e filántropo Perfectino Viéitez.

O seu hostaleiro adiantárase nunha década ao modelo de restaurantes alambicados que agora están de moda. Respectara a estrutura finisecular dos espazos, coidara o mobiliario e sobre todo propuña unha carta abofé imaxinativa, na que a cociña tradicional mesturábase felizmente con engadidos da nova gastronomía. Un lugar axeitado e acolledor para que Guinnes e Greene compartisen mesa e mantel. E nós, ao seu carón, noutra mesa, pero dispostos a aproveitar aquel intre irrepetible.

Tiven o privilexio de asistir na igrexa de Oseira á feitura de parte do remate da trama, malia o estrito control de seguridade imposto pola xente da produción. A nosa canle informativa era o chofer que trasladaba a Guinnes ata os lugares de traballo. Por el accediamos aos planings diarios que se facilitaban ciclostilados a todo o equipo, e por el sabiamos tamén das anécdotas e dos contos xerados arredor da rodaxe.

O monseñor da a comuñón ao alcalde comunista nos minutos finais da trama

A secuencia do desenlace resolvíase co accidente do 850, agora co seu orixinal vermello repintado a azul para evitar a súa identificación pola garda civil despois de que o alporizado crego arremetese contra unha procesión coa Virxe cuberta de billetes, que estaba a celebrarse nunha vila medrada a conta dos cartos da emigración americana. Pode que Greene imaxinara unha mestura de Bearíz e Avión, ben coñecidas pola súa abundancia de sucursais bancarias e bos chalés ó abeiro da emigración en México.

Nun camión longo trouxeran dous 850 semellantes, e na véspera da filmación levaron un ata deles unha escavadora que estaba a desterrar nunha beira da estrada do Carballiño a Cea, na altura de Seoane. Diante do asombro dos paisanos dos eidos lindeiros, os da película pagáronlle ao que manexaba a máquina para que lle partise o morro ao coche, baixándolle a pala enriba. Despois levárono á explanada do mosteiro e pegárono contra unha falsa columna de poliuretano, pintado ao xeito da pedra vella para recrear o accidente.

Os planos que vivín, e nos que percibín de preto a xustamente prestixiada dicción dos actores británicos, amosaban ao crego Quixote, en camisón e mancado, oficiando unha consagración imaxinaria antes de se encamar para morrer. Por alí andaba novamente Greene, e outros dous actores. Un resultábame descoñecido, pero o outro era Philip Stone, un secundario británico, alto, enxoito e de ampla calva, encarnando ao abade do mosteiro e ao que xa puideramos ver en La naranja mecánica de Stanley Kubrick ou en Indiana Jones y el templo maldito para Steven Spielberg. Nesta última é un dos oficiais coloniais participantes no exótico banquete no que serven un arrepiante prato consistente nunha cabeza de mono chea dun caldo fumegante...

A escena veume á memoria cando dous días despois, o concello da vila ofreceu ao equipo unha cea fría a xeito de despedida. Foi no restaurante O Pote, no Parque Municipal e a luz das estrelas. O común destes casos: queixo, xamón, chourizo... E tamén polbo e cigalas. Con pan de Cea e viño do Ribeiro. Diante da cara pasmada do Stone cando colleu un rabiño de polbo como se fose unha cabicha, para finalmente volvelo ao prato, e a de evidente asco coa que agarrou unha cigala, non podo evitar rememoralas cando asoma sobre unha pantalla en calquera dos seus filmes. Guinnes e McKern excusaron a súa asistencia por preferir o acougo do hotel.

Antes de saír para os arredores de Madrid a filmar o asalto á procesión (supoño que por atrancos bispais, ao non conceder os permisos, houberon de recreala na súa totalidade, incluíndo o cartón-pedra da fachada de igrexa), os últimos planos fixéronse o domingo moi cedo na rúa principal do Carballiño. Os dobles de Guinnes e McKern, fuxían a toda velocidade deica Oseira perseguidos polos da Benemérita.

Un dos grandes paradoxos daquela rodaxe de case dous meses, foi que o resultado ficou inédito para os telespectadores españois. Xa coa saída da novela, mentres a crítica internacional amosárase satisfeita co escritor, a española a penas lle prestara atención. Á parte de poñer mal á Igrexa, Greene tampouco se mostraba moi xeneroso cos nosos emigrados ás Américas aos que alcumaba co socorrido "indianos", e mesmo tiña verbas acedas para os galegos e a súa língua, "esos aldeanos ignorantes y su acento execrable", escribira.

Lembro incluso a carta aberta que, a propósito de mirada tan rexeitable, lle dirixira Chano Piñeiro ao escritor desde o programa das festas do Rubillón de 1983. O cineasta galego non lle perdoaba ao británico o descarnado retrato do noso país e das xentes forzadas á diáspora americana pola necesidade de abeirar a miseria. Pode que isa irreverencia do autor de El americano impasible contribuise ao desinterese das televisións españolas ata o Monsignor Quixote que sen embargo resultou dunha dignidade moi superior á doutros telefilmes de máis doada emisión.

Non foi pouco o conservado daquela aventura, á parte da anotada memoria arredor de Obi-Wan Kenobi. Gardo unha foto de Alec Guinnes co seu traxe de crego e un maletín na man. Tamén un autógrafo de Graham Greene sobre un exemplar de El décimo hombre. E finalmente unha copia da película gravada da súa emisión por unha canle norteamericana, enviada pola miña madriña de Nova York, que finalmente puiden reconverter de NSTC a Pal grazas á Televisión de Galicia. Alí están moitos daqueles planos dos que fun testemuña.

Pero sobre todo, sempre poderei contar de vello que comín a carón do jedi Obi-Wan Kenobi, ou tamén preto do coronel Nicholson, do príncipe Feisal, do emperador Marco Aurelio ou do revolucionario Yeugrav. Con todos xuntos. Pode que non fose moito, pero a min sobroume.

______________

Filmes citados:

La amenaza fantasma (George Lucas. EE UU. 1999)/El puente sobre el río Kwai(David Lean. GB. 1957)/Lawrence de Arabia(David Lean. GB. 1962)/La caída del Imperio Romano (Anthony Mann. GB. 1964)/Doctor Zhivago, (David Lean. GB-EE UU. 1965)/El muro (Alan Parker.GB.1982)/ Nunca digas nunca jamás (Irvin Kershner. EE UU. 1983)/ Un hombre para la eternidad (Fred Zinneman. GB. 1966)/La hija de Ryan (David Lean. GB. 1970)/Lady Halcon (Richard Donner. EE UU.-Italia. 1984)/Bienvenido Mr. Marshall (Luis G. Berlanga. España. 1952)/La naranja mecánica (Stanley Kubrick. EE UU. 1971)/ Indiana Jones y el templo maldito (Steven Spielberg. EE UU. 1984).